Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsü, 1984’ten itibaren tertipli olarak Türkiye’yi çevreleyen denizlerdeki sıcaklık pahalarını ölçüyor.
Yaptıkları ölçümlerde elde ettikleri dataları pahalandıran ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Barış Salihoğlu, son 60 yılda dünyada deniz suyu sıcaklıklarının atmosferdeki ısınmaya paralel seyrettiğini, atmosferde yaklaşık 1,1 derece bir ısınmaya karşılık denizlerde 1 derece civarında bir sıcaklık artışı olduğunu belirtti.
Dünya genelindeki bu ortalamaya karşılık Türkiye kıyılarında ısınmanın 2 derece düzeyini geçtiğine dikkati çeken Salihoğlu, “Türkiye’yi çevreleyen denizlerin kendilerine mahsus yapıları hasebiyle çok büyük farklılıklar gösterdiğini görüyoruz. Karadeniz’in doğusunda deniz suyu sıcaklığı 2,5 derece artarken batıya gerçek geldikçe bu sayı 1,5 dereceye düşüyor. Karadeniz’deki ortalama deniz suyu sıcaklığı ise 2 derece.” dedi
Salihoğlu, bu ısınmanın Karadeniz’e tesirleri hakkında şunları söyledi:
“Denizin kendine mahsus kimi özelliklerinin kaybolduğunu görüyoruz. Çalışmalarımızda soğuk orta tabakanın büsbütün ortadan kaybolduğunu gözlemledik. Bununla bir arada tabandaki oksijensiz suların yüzeye yaklaşarak Karadeniz için önemli riskler ortaya çıkarmış durumda. Karadeniz’in Türkiye kıyıları bu aksilikten daha fazla etkileniyor. Bilhassa Doğu Karadeniz’e, Sinop’un doğusuna gittiğimizde tüm denizlerimizdeki en önemli sıcaklık artışının olduğunu görüyoruz. Batı Karadeniz Tuna Irmağı’nın soğutucu tesiriyle daha az sıcaklık artışına maruz kalmış.”
MARMARA DENİZİ’NDE SANAYİ FAKTÖRÜ
Marmara Denizi’ndeki sıcaklık artığının 2 dereceye yakın olduğunu ve bu artışın tek başına iklim değişikliği ile açıklanamayacağını kaydeden Salihoğlu, “Kıyısal bölgelerde sanayinin de tesiri olduğunu gözlemledik. Bunun tesirlerinin ne boyutta olduğunu Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile yaptığımız proje ile ortaya koymaya çalışıyoruz. Marmara’da çok önemli bir endüstriyel faaliyet var, yaptığımız çalışmalarda ırmaklar kadar bir soğutma suyu debisi olduğunu ve kapalı bir deniz olduğu için koylarını çok etkilediğini gördük. Karadeniz’de bunu görmek mümkün değil, bu Marmara’ya has.” sözlerini kullandı.
Akdeniz’deki sıcaklık artışlarında bölgesel olarak değişiklikler gözlemlediklerini, Mersin ve İskenderun körfezlerinde sıcaklık artışı 2 dereceye yaklaşırken Antalya Körfezi ile Fethiye’de 1,5 dereceye yakın artışlar olduğunu aktaran Salihoğlu, Atlantik’ten giren suyun batı kıyılardaki ısınmayı engellediğini işaret etti.
Yapısı prestijiyle deniz suyundaki sıcaklık artışından tıpkı derecede etkilenmeyen Ege Denizi’nde ısınmanın 0,5 ila 1 derecede kaldığını vurgulayan Salihoğlu, “Buradaki derin soğuk suyun, rüzgarla birlikte daima yüzeye çıkacak biçimde bir dolanım düzeneği var. Bu türlü olunca iklim değişikliğinin kıyıdaki tesirlerini çok fazla görmek mümkün olmuyor. Daha pak ve soğuk bir deniz.” değerlendirmesini yaptı.
SICAKLIK ARTIŞININ ETKİLERİ
Sıcaklık artışının denizlerde her şeyden evvel bir tabakalaşmaya yol açtığını anlatan Salihoğlu, şöyle devam etti:
“Yüzey sularının derin sulara karışmasını engelliyor, Marmara’da bunu görüyoruz. Zati burası iki katmanlı bir sistem, bu da katmanlaşmanın daha fazla artmasına sebep oluyor. Bu türlü olunca yüzeydeki oksijenli suların derinlere karışması zayıflamış oluyor. Esasen Marmara 25 metrenin altında oksijenli canlı hayatına uygun değil, oksijen düzeyleri kirlilikten ötürü çok düşmüş, durumu giderek kötüleşiyor. Biyoçeşitlilik kaybı olarak da doğal ortaya çıkıyor, bu durumda müsilaj oluşumu tarafında riskler daha fazla artmış oluyor. Alg patlamaları, suyun kalitesindeki düşüş hatta Marmara’nın akıntı sistemlerinde döngülerin değişimine kadar bunun tesiri var. Karadeniz’de döngü baştan sona değişmekte, Akdeniz’de kıyılardaki ağır kirlilik baskısıyla bunun birleşmesi sonucu alg patlamaları, yüzme suyu kalitesinde düşüş, İskenderun ve Mersin körfezleri ile Fethiye’de oksijen düzeylerinde düşüşler görmeye başlıyoruz. Yaptığımız modelleme çalışmalarında artan sıcaklıkların Marmara içindeki farklı girdap ve akıntı sistemlerini zayıflattığını gördük, bunun da ekosisteme önemli tesirleri oluyor.”
Kızıldeniz’den gelen istilacı çeşitlerin denizlerdeki bu ısınmadan çok fazla faydalanarak kendilerine yaşamaya elverişli alanlar bulduğuna değinen Salihoğlu, “Buradaki ekosistemi baştan sona değiştirdiler, artık Mersin Körfezi’ndeki balık cinslerinin yarısından fazlası istilacı tiplerden oluşuyor. Tüm biyoçeşitlilik Akdeniz’de önemli manada etkilenmiş durumda ve bu istilacı cinsler giderek Ege’ye, Marmara’ya hakikat yayılmakta.” diye konuştu.
Salihoğlu, ısınmanın yol açtığı başka aksilikleri, denizlerin kendilerini onaramaması, kirliliğin artması, üretkenliğin azalması ve denizlerin karbon tutma kapasitelerinin düşmesi formunda sıraladı.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) raporuna nazaran atmosferde yüz yılın sonuna kadar 4-7 derece artış olacağını, bunun denizler için felaket senaryosu manasına geldiğini lisana getiren Salihoğlu, “Atmosferdeki sıcaklık artışının denize yansımasının ne olacağını şu anda çok bilmiyoruz fakat kestirim etmek güç değil. Bu, denizlerin bütün döngüleri alt üst olması demek, su düzeylerinin 2050’ye kadar yarım metreden fazla yükselmesi ve bütün kıyıları etkilemesi demek. Globaldeki denizlerde körfez akıntısı üzere akıntıların duracağı öngörülüyor, bu da bütün iklim sisteminin, bütün hava durumunun değişmesi demek.” dedi.
Alınması gereken önlemlerin kıymetinden bahseden Salihoğlu kelamlarını şöyle tamamladı:
“İklim değişikliğine karşı tedbirler kısa vadede direkt denizlere yansımayacak, uzun vadeli ziyanların çok yıkıcı olacağını öngördüğümüz için bir an evvel bunu durdurmamız lazım. Bunun yolu da karbondioksit emisyonlarını sıfırlamaktan geçiyor, sıfırlarsak deniz ekosistemlerinin 2050’lerden sonra artık kendini toparlamış olabileceğini öngörüyoruz. Deniz avcılığını kademeli olarak durdurmamız lazım zira bütün ekosistemi, biyoçeşitliliği etkiliyor. Bir an evvel bitkisel proteinlere, alternatif protein kaynaklarına yönelmemiz, sanayiden, tarımdan, kent deşarjlarından kaynaklanan kirliliği süratle sıfırlamamız, tek kullanımlık plastikleri bir an evvel hayatımızdan çıkarmamız gerekiyor.”
