Sokak lisanını, argoyu, birbirinden farklı jargonları kullanması ile kendine has bir üslubu olan unutulmayan Şair Can Yücel‘in vefatının üzerinden 24 yıl geçti.
Eski Ulusal Eğitim Bakanı, Köy Enstitülerinin kurucusu ve öğretmen Hasan Ali Yücel’in oğlu, Canan Yücel Eronat’ın ikiz kardeşi ve ressam Su Yücel’in babası Can Yücel, 21 Ağustos 1926’da İstanbul Kumkapı’da dünyaya geldi. Yücel, eğitimine Boğaziçi İlkokulunda başladı. Lakin ikiz kardeşiyle daima arbede ettiği için üçüncü sınıftan itibaren eğitimini yatılı sürdürdü.
Çocukluğuna ait yaptığı bir açıklamada, babasız geçen çocukluğuna dikkati çeken usta şair, “Babam öteden beri yalnızca bana değil herkese karşı şefkatli bir adamdı. Sevecendi. Yalnız bizim hayatımız, çocukluk sırasında pek birlikte geçmedi. Babam maarif müfettişiydi. Ömrü daima İstanbul’un dışında geçti. Sonra vekil olunca bizi Ankara’ya aldırttı. Ondan ötürü bir bakıma uzaktan sevebildik babamı.” sözlerini kullanmıştı.
Can Yücel, babasının vazifesi hasebiyle Ankara’ya taşınmalarının akabinde, ortaöğrenimine 1938’de kardeşi Canan’la birlikte Taş Mektep’te başladı. Unutulmaz edebiyatçı, 1941’de Ankara Erkek Lisesi’nde eğitimine devam etti. Edebiyat öğretmeni Cevdet Kudret’in öğrencisi olan Yücel, bir açıklamasında eğitimi sırasında şiir okumaları yaptıklarını, dünya edebiyatını tanıdığını ve Latince öğrendiğini aktarmıştı.
BABASININ DAYANAĞIYLA ŞİİRE YOĞUNLAŞTI
Yücel, ironik istikameti ağır basan şiirlerinde, halk ağzına, halk türkülerinin deyişlerine ve argo kelamlara de yer verdiği için külfetli vakitler geçirdi. “Yaşamım benim en hoş şiirim” diyen şairin ilham kaynağı ve yapıtlarının mevzuları tabiat, beşerler, olaylar, kavramlar, heyecanlar, duyumlar ve hisler üzerine şekillendi.
“Şiirin içgüdüsel bir hisle yazıldığını” düşünen şair, “İlk şiirimi 10 yaşında yazdım. Şiire, babamın yardımı çok oldu. Daima şiir etrafındaydım. Babam okur, babaannem okur… Şiire elverişli bir dünya yaratmıştı babam bana” demişti. Unutulmaz edebiyatçı, taşlama ve toplumsal hassaslığın ağır bastığı şiirlerinde kullandığı yalın lisanı ve buluşlarıyla edebiyatseverlerin dikkatini çekti.
Şiirle bağlantısı konusunda Yücel, verdiği bir röportajda şunları söylemişti:
“Farsça öğrenemedim. Arapça öğrenemedim fakat Divan edebiyatını okuyabildim. Daha çok musikiyle ilgilendim. Babamın etrafı musiki çevresiydi. O zamanki radyo büyük bir okuldu, akademi sayılabilirdi. Oranın büyükleriyle sürekli toplantı halindeydi babam. En büyük zevki musikiydi. Onlardan Mevlevi musikisinin yanı sıra Yunus, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan ve birçok halk ozanını öğrendim.”
Usta şair, Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi Klasik Filoloji Kısmındaki eğitiminin akabinde İngiltere’de Cambridge Üniversitesi’nde Latince ve Yunanca eğitim gördü. Londra’da BBC Radyo’nun Türkçe kısmında spikerlik yapan ve çeşitli elçiliklerde çevirmenlik vazifesi üstlenen Yücel, askerliğini Kore’de tamamladı.
Güler Hanım ile 1956’da evlenen Can Yücel’in bu evlilikten kızları Hoş ve Su ile oğlu Hasan dünyaya geldi. Türkiye’ye 1958’de dönen Yücel, bir mühlet Bodrum ve Marmaris’te turist rehberi olarak çalıştıktan sonra bağımsız tercüman ve şair olarak hayatını sürdürdü. Can Yücel, 1989’dan sonra, eşiyle Datça’ya yerleşti ve burada bir yandan şiirler yazmaya bir yandan da mecmualarda yayımlanmak üzere yazılar göndermeye devam etti.
İLK ŞİİRLERİNİ 1950’DE “YAZMA” KİTABINDA OKUYUCUYLA BULUŞTURDU
İlk şiirlerini, 1950’de yayımlanan “Yazma”‘ kitabında toplayan Yücel, 1945-1965’te “Yenilikler”, “Beraber”, “Seçilmiş Hikayeler”, “Dost”, “Sosyal Adalet”, “Şiir Sanatı”, “Dönem”, “Yöne”, “Ant”, “İmece”, “Papirus” isimli mecmualarda yazdı.
Usta şairin 1962’de İngiltere’deyken, 1709’dan kalma, Latin harfleriyle taş baskısı olarak basılmış bir Türkçe dilbilgisi kitabı bulması geniş yankı uyandırdı. Siyasal bahislerde da 1965’ten sonra çeşitli yapıtlara imza atan Yücel, “Yeni Dergi”, “Birikim”, “Sanat Emeği”, “Yazko Edebiyat” ve “Yeni Düşün” mecmualarında yayımladığı şiir, yazı ve çeviri şiirleriyle tanındı.
Yücel, birçoklarında sevdiği insanları tanım ettiği şiirlerinde eşine, çocuklarına, torunlarına ve babasına sevgisini yansıttı. “Maaile” isimli bir yapıtı de bulunan Yücel’in, “Küçük Kızım Su’ya”, “Güzel’e”, “Yeni Hasan’a Yolluk”, “Hayatta Ben En Çok Babamı Sevdim” isimli şiirleri, ailesine yazdığı şiirler ortasında yer aldı. Lorca, Shakespeare, Brecht’in oyunlarını da çeviren şair Yücel, Shakespeare’in “Olmak ya da olmamak” manasındaki “To be or not to be” cümlesini, “Bir ihtimal daha var, o da ölmek mi dersin” halinde Türkçeleştirmesiyle de dikkati çekti.
HAPİSTE OLDUĞU PERİYOTTA KİTAP YAYIMLADI
Che Guevara ve evvelki Çin Komünist Partisi Lideri Mao Zedong’dan çeviriler yaptığı gerekçesiyle 12 Mart 1971’de 15 yıl mahpusa mahkum olan Yücel, 1974’deki genel afla mahpustan çıktı ve mahpusta yazdığı “Bir Siyasalın Şiirleri” isimli kitabını yayımladı. Can Yücel’in 12 Eylül 1980 sonrasında kaleme aldığı “Rengahenk” isimli kitabı, müstehcen olduğu argümanıyla toplatıldı. 1998’de devrin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e hakaret ettiği gerekçesiyle Ankara 14. Asliye Ceza Mahkemesi’nde yargılanan Yücel, bir yıl iki ay mahpus cezasına mahkum edilirken, Yargıtay 9. Ceza Dairesi bu kararı, “cezanın ertelenmesi gerektiği” görüşüyle bozdu.
Kendine mahsus samimi ve yalın lisanı, muhalif bakış açısı, derin mizah hissiyle kaleme aldığı yapıtlarıyla Türk edebiyatının özgün şairleri ortasındaki yerini alan Yücel, ünlü dünya şairlerinden çevirdiği şiirleri bir ortaya getirdiği “Her Boydan” isimli yapıtını 1959’da yayımladı.
Yücel, yapıtlarını “Yazma”, “Sevgi Duvarı”, “Bir Politiğin Şiirleri”, “Ölüm ve Oğlum”, “Şiir Alayı”, “Rengahenk”, “Gökyokuş”, “Canfeda”, “Çok bi Çocuk”, “Kısadevre ve “Kuzgunun Yavrusu” isimli kitaplarda topladı.
“İNSANLAR KENDİ İSİMLERİNE DEĞİL, KAİNAT İSMİNE YAZARLAR”
Zeynep Oral’ın “Sözden Söze” kitabında yayınladığı Can Yücel röportajında, Yücel şiir hakkındaki niyetlerini şöyle tabir etmişti:
“Şiir gürültüden müziğe geçmektir. Şiir kainatın -bak kainatın demiyorum- içinde büyük seslerin, molekül ve atomlardan başlayan bütünlüğü, bu bütünlüğün müziğidir. Şairin misyonu bu musikiyi kurmaktır. Kozmostan aşağı şiir yazılmaz. Üst tarafı minördür… Mükemmel o ki, beşerler kendi isimlerine değil, kainat ismine muharrirler. Bütünselliğin dışında şiir yoktur. Hayat ve mevt de bütündür. Şiir bu bütünden çıkan büyük çılgınlıktır.”
Usta şair, 12 Ağustos 1999’da İzmir’de, 73 yaşında vefat etti.
Şairin vefatından sonra Datça Belediyesi ve ailesi tarafından, anısına edebiyat ve kültür-sanat şenlikleri düzenlenirken, Datça’daki meskeni müze haline getirildi.
