Özellikle 17’nci ve 18’inci yüzyıllarda Avrupa ülkelerinin arkeoloji alanında doruğa ulaşan ilgisinin akabinde güçlü arkeolojik rezerve sahip coğrafyalardaki eserler adeta yağmalandı.
Bu coğrafyalar, kökünü arayan yahut birtakım topraklar üzerinde hak sav etmek için arkeolojik bilgilere güvenen periyodun Avrupa’sının son derece dikkatini çekti.
Ülkelerin ve kaçakçıların ilgisiyle başta Anadolu olmak üzere Osmanlı toprakları içinde bulunan Mısır üzere varlıklı tarihe sahip ülkelerden birçok tarihi eser farklı yollarla yurt dışına çıkarıldı.
Anadolu ya da dünyanın farklı yerlerinden kaçırılan çok sayıda yapıtı bugün İngiltere’deki British Museum, Fransa’daki Louvre Müzesi, Almanya’daki Bergama Müzesi, Amerika’daki New York Metropolitan Müzesi üzere yerlerde görmek mümkün.
ARŞİVLERDE TASNİF EDİLEN EVRAK İSPAT OLARAK SUNULUYOR
Türkiye, yasa dışı yollarla kendi topraklarından çıkarılan yapıtların tespit edilerek iadesinin sağlanması için ilgili ülkelerle tüzel ve diplomatik ilgiler çerçevesinde çalışmalarına devam ediyor.
Kaçırılan yapıtların bu topraklara ilişkin olduğunu kanıtlamak için Devlet Arşivlerince tasniflenen Osmanlı periyoduna ilişkin evrak, hem araştırmalara ışık tutuyor hem de muhatap ülke yetkililerine ispat olarak sunuluyor.
Hukuki süreçlerin tükendiği eser iadelerinde, muhataplara etik kurallar hatırlatılarak karşılıklı geliştirilen yeterli niyetli ikili alakalarla iade süreçlerinin tamamlanması hedefleniyor.
Türkiye’de Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü bünyesinde kurulan Kaçakçılıkla Gayret Daire Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve emniyet ünitelerinin işbirliğiyle iade süreçlerini yürütüyor.
2022’DE ÇOK SAYIDA YAPITIN İADESİ SAĞLANDI
Birçok değerli yapıtın ilişkin olduğu topraklara geri kazandırıldığı 2022’de, Karaman’daki Sidamara Antik Kenti’nde 140 yıl evvel keşfedilen ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde sergilenen Sidamara lahdinin eksik modülü Eros başı, Londra’daki Victoria & Albert Müzesi’nden getirilerek tekrar yerine konuldu.
Anadolu’daki antik kentlerden yağmalanarak ABD’ye kaçırılan ve ortalarında 1970’li yıllardan bu yana iadesi için çabalanan yapıtların de bulunduğu Lucius Verus heykeli, Attis ve Apollon heykelcikleri, Kusura tipi idol, düver pişmiş toprak levhası ve 4 modüllü sütunlu lahit tekrar Türkiye’ye kazandırıldı.
Yine ABD’de, 14’ü milyarder Michael Steinhardt‘ın antik sanat yapıtı koleksiyonunda yer alan 28 yapıtın de Türkiye’ye iadesi sağlandı.
Öte yandan, İstanbul’da ele geçirilen 5 altın sikke ile bir Türk koleksiyoncunun yurt dışındaki müzayededen kökenini bilmeden satın aldığı taş eser ilişkin olduğu Irak’a, ortasında 19. yüzyıla ilişkin Kabe anahtarı, metal anahtar ve kilit ile Kabe anahtar çantası bulunan eserler de Mısır’a iade edildi.
Sonuç olarak, 2022’de 11 farklı kümede 1121 yapıtın iadesi sağlanarak, ilişkin oldukları topraklarda sergilenmeye başlandı.
KOCASINI SEVEN EŞ SATORNİLA KENDİ TOPRAKLARINDA
Bu yılın başında ise Bulgaristan’ın Burgaz kentinde, ülkeye kaçak yoldan sokulurken el konulan Türkiye’ye ilişkin 2 bin 940 sikke Türk makamlarına iade edildi.
ABD’de ele geçirilen Anadolu kökenli 12 tarihi eser iade edilerek mart sonunda Türkiye’ye getirildi.
Tunç boğa arabası (2 adet), Roma devri askeri diploma, Neolitik Hacılar Ana Tanrıça figürü, Urartu periyodu terakota vazo, Roma devri bronz büst taçlı erkek başı, Kilia tipi mermer idol, Hydai Antik Kenti kökenli oinokhoe, Çatalhöyük kökenli taş heykelcik, Roma devri tetrark heykel başı, Perge Tiyatrosu’ndan heykel başı, Bubon bronz kol ve Septimius Severus heykelinden oluşan eserler, Antalya Müzesi’nde muhafazaya alındı.
Zeugma Antik Kenti’nden kaçırılan ve geçen yıl İtalya’da bulunan tarihi mezar steli de nisan ayının sonunda İtalyan jandarması, Dışişleri Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığının işbirliğiyle yürüttüğü çalışmalar sonucu Türkiye’nin Roma Büyükelçiliğinde teslim alındı.
1800 yıllık mezar stelinin üzerinde bir bayan figürü ve “Kocasını seven eş, Satornila, elveda” tabirleri yer alıyor. Stelin Zeugma’da yerleşik kişi ve toplulukların biyografilerinin çıkarılmasına katkı sağlayacağı öngörülüyor.
Ayrıca evvelki yıllarda da Anadolu’dan koparılan Boğazköy Sfenksi, Çingene Kızı Mozaiği, altın gaga ağızlı testi ile müzeden çalınan kanatlı denizatı broşu üzere kıymetli eserler Türkiye’ye geri getirilmişti.
BİRÇOK ESER HALA DÜNYANIN EN KIYMETLİ MÜZELERİNDE
Farklı periyotlarda yurt dışına çıkarılmış birçok eser ise hala dünyanın en değerli müzelerinde milyonlarca kişi tarafından ziyaret ediliyor.
Bu tarihi eserler ortasında Knidos Aslanı, Nereidler Anıtı, Zeus Sunağı, Milet Antik Kenti agora kapısı, Trysa Anıtı, İhtiyar Balıkçı, II. Selim ile III. Murat Türbesi ve I. Mahmut Kütüphanesi çinileri ile çeşitli mozaikler bulunuyor.
