İstanbul’da imzalanmasının akabinde yaklaşık bir yıl sonra 17 Temmuz’da Rusya, Ukrayna’nın global piyasaya tarım eserleri ihraç etmesine müsaade veren Karadeniz Tahıl Teşebbüsü’nü (KTG) yenilememe kararı aldı. Bu teşebbüs, BM Genel Sekreteri’nin de vurguladığı üzere ‘buna büyük bir muhtaçlık duyan dünyaya bir umut ışığı’ olmuştu.
Rusya’nın kritik bir global besin tedarikçisi olan Ukrayna’ya karşı başlattığı akın savaşından evvel dünya arpa üretiminin beşte biri; mısırın altıda biri ve buğdayın sekizde biri Ukrayna’dan geliyordu. Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi, tahıl tarla ve silolarına saldırması ve Ukrayna limanlarını bloke etmesinin akabinde global besin fiyatları rekor düzeylere yükseldi ve birçok ithalatçı ülke için muhtaçlık duyulan besin arzını tehlikeye soktu. Karadeniz Tahıl Teşebbüsü, Ukrayna’dan yapılan ziraî ihracat için yaşamsal bir güzergâh oluşturmayı ve global besin fiyatlarını düşürmeyi amaçlıyordu.
Birçok zorluğa karşın KTG asıl maksadına ulaştı. Ağustos 2022’den bu yana Ukrayna’dan 45 farklı ülkeye yapılan yaklaşık 33 milyon ton tahıl ve besin ihracatı, Rusya’nın saldırısından kısa bir mühlet sonra rekor düzeye ulaşan global besin fiyatlarının yaklaşık %25 oranında düşürülmesinde tesirli bir rol oynadı. Kamuoyuyla paylaşılan ticaret datalarının de gösterdiği üzere buğdayın üçte ikisi de dâhil olmak üzere tahılın yarıdan fazlası gelişmekte olan ülkelere gönderildi.
Bununla birlikte KTG, Dünya Besin Programı (WFP) için de tahıla daima bir erişim sağladı. 2023’te Afganistan, Cibuti, Etiyopya, Kenya, Somali, Sudan ve Yemen üzere besin güvenliğinin en alt düzeyde olduğu ülkelerdeki insani yardım operasyonlarını desteklemek hedefiyle sağlanan buğdayın %80’ini Ukrayna tedarik etti. Dünyanın gibisi görülmemiş bir besin kriziyle karşı karşıya olduğu bir devirde Karadeniz güzergâhının yokluğu halinde WFP tahılı diğer bir bölgeden, daha yüksek fiyatla ve daha uzun bir teslimat müddetiyle temin etmek zorunda kalacaktır.
BM Genel Sekreteri [Rusya’nın] kaygılarını gidermek için çalışma yapılması istikametindeki tekliflerini yinelemesine karşın, Rusya bu kararı almıştır. Rusya hatası diğerine atmak için, kendi tarım ihracatının gereğince kolaylaştırılmadığını sav ediyor. Fakat bu tez, Rusya’nın tarım ihracatının yeterli gittiğini gösteren kamuya açık ticaret bilgilerince doğrulanmamaktadır. Rusya, gübre ihracatı konusunda KTG’ye paralel olarak hazırlanan ve BM ile imzalanan Mutabakat Zaptı’ndan da değerli kazanımlar elde etmiştir. BM, düzenleyici çerçeveleri açıklığa kavuşturmak; bankacılık ve sigortacılık dallarında özel tahliller bulmak gayesiyle özel bölümle işbirliği yapmak için durmaksızın uğraş sarf etmiştir. Bu uğraşlar AB ve ortaklarıyla yakın işbirliği içinde yürütülmüştür.
Rusya tarafından yayılan palavraların bilakis, AB nitekim de yaptırımlarımızın global besin güvenliği üzerinde hiçbir olumsuz tesiri olmamasını sağlamıştır. Rusya’nın üçüncü ülkelere besin ve gübre ihracatı konusunda rastgele bir yaptırım kelam konusu değildir ve AB, üçüncü ülkelere yapılan bu transferlere müsaade verildiğini açıklığa kavuşturarak ekonomik operatörlere kapsamlı bir rehberlik sağlamıştır. Ayrıyeten ilgili ödemelere müsaade verilmesi için BM ile birlikte çalıştık.
Bu bilinen ve doğrulanabilir gerçeklere karşın Rusya, gıdayı bir silah olarak kullanarak ve global besin arzını tehlikeye atarak KTG’den çekilmeye karar verdi. Teşebbüsten çekildikten saatler sonra Rusya, yalnızca Karadeniz’de değil Tuna Irmağı’nda de her gün maksatlı akınlarla Ukrayna’nın tahıl depolama tesislerini ve liman altyapısını tahrip etmeye başladı. Bu durumun ani bir sonucu olarak, toptan buğday ve mısır fiyatları Rusya’nın atak savaşının başlamasından bu yana en büyük artışını gösterdi. Rusya global besin arzını kasıtlı olarak baskı altında tuttuğu sürece artan besin fiyatlarındaki dalgalanmanın devam etmesi, global hayat pahalılığı krizini ağırlaştırması ve en çok da ithalata bağımlı ülkelerdeki besin garantisi olmayan insanları etkilemesi mümkündür. Bu kabul edilemez ve kararlılıkla kınanması gereken bir durumdur.
Dünya arz kesintileri ve yüksek fiyatlarla uğraşırken, Rusya kendi yarattığı bir sorunu çözüyormuş üzere davranarak, bilhassa Afrika’daki dezavantajlı ülkelere hudutlu tahıl sevkiyatı teklifleriyle yaklaşmaktadır. Bu, gıdayı kasıtlı olarak bir silah olarak kullanmaya yönelik âlâ niyetli olmayan bir siyasettir.
Rusya’nın sorumsuz aksiyonlarına karşılık olarak AB üç ana çizgi üzerinde faaliyet göstermektedir. Birinci olarak, Birleşmiş Milletler ve Türkiye’nin Karadeniz Tahıl Teşebbüsü’nün yine başlatılmasına yönelik ağır uğraşlarını desteklemeye devam edeceğiz. İkinci olarak, Ukrayna’nın ziraî ihracatının AB üzerinden global pazarlara ulaşması için alternatif güzergâhlar olarak “Dayanışma Hatlarımızı” güçlendirmeye devam ediyoruz. Bu sınırlar bugüne kadar Ukrayna’nın 41 milyon tondan fazla ziraî eserinin ihraç edilmesini sağlamıştır ve Rusya’nın KTG’ni sona erdirmesinin sonuçlarını hafifletmek emeliyle bu sayısı mümkün olduğunca arttırıyoruz. Üçüncü olarak, 2024 yılına kadar besin güvenliği için 18 milyar Avro sağlayarak en çok gereksinim duyan ülkelere ve insanlara yönelik mali takviyemizi arttırmış bulunuyoruz.
Uluslararası toplumu ve tüm ülkeleri global besin güvenliğini desteklemek üzere kendi yardımlarını arttırmaya çağırıyoruz. Tüm ortaklarımızdan, Afrika Birliği’nin yaptığı üzere, Rusya’yı müzakerelere dönmeye ve Ukrayna’nın ziraî altyapısını amaç almaktan kaçınmaya değerle davet etmelerini istiyoruz. Net ve tek bir sesle Rusya’nın KTG’ne yine katılmasını sağlayabiliriz. Global besin güvenliğinin sorumlu bir biçimde yönetilmesi dünyanın ortak menfaatinedir. En büyük muhtaçlık sahibi olan insanlara bunu borçluyuz.
