Ben, birbuçuk yıldan beridir Ukrayna’nın başşehri Kiev’den savaşla ilgili gelişmeleri bildiriyorum. En başından beridir de şunu söylüyorum: Bu savaş, iki boyutlu. Bir tarafıyla bu savaş, Rusya’yla Ukrayna’nın savaşı ve burada biz, Rusya’nın, Ukrayna üzere hâkim bir ülkenin egemenlik ve toprak bütünlüğünü ihlal ettiğini görüyoruz. Başka taraftansa bu savaşı, ABD ile Rusya ortasındaki güç çabasından, ABD’nin Rusya’yı çevreleme isteğinden bağımsız düşünmek, mümkün değil. İki taraf ortasındaki güç uğraşında, olan, Ukrayna topraklarına ve Ukrayna insanına oluyor. Münasebetiyle, bu savaşı yalnızca ABD ile Rusya ortasındaki bir güç uğraşı olarak görüp Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini görmezden gelmek de, bu savaşı yalnızca Rusya-Ukrayna çatışması olarak görüp ABD ve İngiltere’nin bu bölgelerde gücünü arttırma ve Rusya’yı çevreleme isteğini görmezden gelmek de, yanlış ve eksik bir yaklaşım olur.
“Olan, Ukrayna’ya oluyor”, derken, yalnızca savaştaki vefatları de yıkımı da kastetmiyorum: Ukrayna’nın nüfusu, savaştan evvel de azalıyordu ve genç nüfusun değerli bir kısmı, yurtdışına göç ediyordu. Savaştan evvel de uzmanlar, bu türlü devam ederse, Ukrayna’nın yakın bir gelecekte emekliler ülkesi haline geleceğini söylüyordu. Hele artık, savaş nedeniyle başlayan göçlerle, bu eğilim, daha da hızlandı. En son bilgilere nazaran, Ukrayna’nın nüfusu, 29 milyona inmiş (Ukrayna’nın yüzölçümü, Türkiye’nin yüzölçümüne yakın ve 1980’lerde bizim nüfusumuz 50 milyon iken, Sovyetler Birliği bünyesindeki Ukrayna’nın nüfusu, 55 milyondu. Sonraki 30 küsur yılda bu nüfus, giderek azaldı. Savaştan çabucak evvel, Kırım üzere Ruslar’ın kontrolüne geçen topraklar haricinde, Ukrayna Hükümeti kontrolündeki topraklarda, 40 milyon kişi yaşıyordu. Artık bu sayı, 29 milyona inmiş). Yıkılan binalar bir biçimde yapılsa da, bu insani kayıp nasıl telafi edilecek, bu, aşikâr değil.
Rusya idaresi de, Ruslar’la Ukraynalılar’ın birebir halk olduğunu savunuyor. Hatta Putin, “Ruslar ve Ukraynalılar – Tıpkı Halk” başlıklı bir makale yayımlamıştı, bundan tam iki yıl evvel. Ruslar’la Ukraynalılar’ın tıpkı halk olduğu söylenerek, Rusya’nın Ukrayna’yı kendi nüfuz alanına almak istemesi, yasal olarak gösterilmeye çalışılıyor.
Peki, gerçekte bu, bu türlü mi? Ruslar’la Ukraynalılar, birebir halk mı?
Bu mevzu, aslında tek boyutlu değil. Bir açıdan baktığımızda, her iki halkın kökeni, tıpkı. Ukraynalılar da, Ruslar üzere, Slav kökenli bir halk. Slavlar’ın içinde de, Doğu Slavları’na mensuplar. Ruslar’ın Ukraynalılar’ın ve Beyaz Ruslar’ın (Belaruslar) kökleri, 800’lü yıllardan 1200’lü yıllara kadar sürmüş olan Kiev Pensliği’ne dayanıyor. Bu devlet yıkılınca, bu üç halk, farklı devletlerin egemenliğine girmiş ve vakit içinde giderek birbirinden farklılaşmış. Ruslar Altın Orda Türk-Moğol İmparatorluğu’nun tesirini çok daha ağır yaşarken ve bu kültürden çok daha ağır biçimde etkilenirken, Ukrayna toprakları evvel Litvanyalılar’ın, sonra da Polonyalılar’ın egemenliğinde kalmış. Bu nedenle, Ruslar’da Asyalı tesirlerinin daha fazla olduğu, Ukraynalılar’ınsa, Batı kültürüne daha yakın olduğu söylenir. Tekrar buna benzeri etkenlerin sonucunda, Ruslar’da dayanışmacılık, Ukraynalılar’daysa, bireycilik güçlüdür. Bu tesirlerin bir öbür sonucuysa, Ruslar’da merkeziyetçiliğin ve otoriterliğin güçlü olması, buna karşılık Ukraynalılar’ın kendi özgürlüklerine düşkün olmasıdır. Ukraynalılar, “biz, Ruslar üzere bir tek hükümdara boyun eğmeyiz”, derler.
Ruslar’la Ukraynlılar’ın lisanları de, her ne kadar birebir kökten gelse de, sonuçta, birbirinden farklı iki lisan. Şöyle söyleyelim: Şayet bir Rus, Ukraynaca’yı hiç bilmiyorsa, Ukraynaca nbir metin gördüğünde zar sıkıntı birşeyler anlayabilir; lakin Ukraynaca’yı gerçek düzgün anlayabilmesi için, birkaç ay ders alması gerekir. Lakin, Ukraynalılar’ın hepsinin Ukraynaca konuştuğunu, söyleyemeyiz: Halkın kıymetli bir kısmı, hala Rusça konuşuyor.
Dolayısıyla, Ruslar’la Ukraynalılar ortasında, kısmen lisan ve kültür konusunda, lakin bilhassa zihniyet konusunda, farklılıklar ortaya çıkmış.
“Millet” dendiği vakit, pek çok kişinin aklına birinci olarak kçken ve dil-kültür birliği geliyor. Halbuki ki, milleti oluşturan ögelerin ortasında, “kader ve ideal birliği” de geliyor, ki bu konuda Ruslar’la Ukraynalılar, birbirinden farklılaşıyor. Ayrıyeten, dünyada, tıpkı lisanı konuştuğu halde farklı millet haline gelmiş insan toplulukları görürüz: Almanlar’la Avusturyalılar, İngilizler’le Amerikalılar üzere. Tarihteki çeşitli nedenler, bu halkları farklı devletlere ve farklı zihniyetlere sahip farklı milletlere dönüştürmüştür ve bugün çabucak hiçkimse, bunlara, “neden farklı devlete sahipsiniz”, diye sormaz.
Ancak, şu da var ki, Ukrayna’da ulusal şuur (yani, farklı bir millete ilişkin olma bilinci), yakın vakitlerde gelişti. Rus aksiliğinin evvelce beri güçlü olduğu Batı Ukrayna’yı saymazsak, Ukraynalılar’ın kıymetli bir kısmı, yakın vakitlere kadar kendisini Ruslar’dan çok farklı görmüyordu. Bunun da, çeşitli nedenleri vardı: Biricisi, belirttiğimiz üzere, Ruslar’la Ukraynalılar, tıpkı kökenden gelmekteydi ve kültürleri birbirine yakındı (eski Sovyet ülkelerinin başkalarında bu türlü bu bahiste bu ölçüde bir zihin karışıklığına rastlanamazdı. Çünkü, Gürcüler’in, Ermeniler’in, Baltık halklarının ve Orta Asya’daki Türk kökenli halkların Ruslar’dan çabucak her bakımdan farklı olduğu, zati ortadaydı). Ruslar’la Ukraynalılar ortasında büyük ölçüde din ve mezhep birliğinin olması (iki halkın da büyük kısmı, Hristiyanlığın Ortodoksluk mezhebine mensup), Ukrayna toplumundaki farklılık hissine pürüz olmaktaydı. Ayrıyeten, Ukrayna, 1600’lerin ortalarından 1991’e kadar, yani, yaklaşık 350 yıl, Moskova’nın idaresinde kalmıştı ve ortadaki kısa devirleri saymazsak, bağımsız devlet tecrübesi, çabucak hiç yoktu. Ukrayna’nın evvel Çarlık Rusyası’nın, sonra da Sovyetler Birliği’nin idaresinde bulunduğu periyotlarda Ukraynalılar çeşitli baskılarla karşılaşmış olsa da, bunlar, Ruslar’ın uğradığı baskılardan fazla değildi. Çünkü, Çarlık Rusyası, İngilizlerinki üzere bir sömürge imparatorluğu değildi ve baskı altındaki Ukraynalı köylülerin durumu, baskı altındaki Rus köylüsünün durumundan farklı değildi. Bütün bunlar, Ukraynalılar’da Ruslar’dan büsbütün başka bir şuurun ortaya çıkmasına mahzur olmuştu. Ayrıyeten, Ukrayna, bağımsızlığı, bir savaşla elde etmemişti. Sovyetler Birliği, Sovyet yöneticilerinin kendi iç çekişmeleri sonucunda yıkılmış ve bunun sonucunda Ukrayna, bağımsızlığı hazır bulmuştu. Fakat, bağımsız devlete kavuştuktan sonra, Rusya’ya en sempatiyle yaklaşan kesitlerin bile değerli kısmı, farklı bir devlete sahip olmanın avantajlarını hissetti. Bu da, Ukrayna genelinde bağımsızlık bilinciinn artmasına neden oldu. Şimdiki savaş ise, Ruslar’la Ukraynalılar ortasında kan dökülmesine yol açarak, iki halk ortasındaki farklılaşmayı daha da arttırdı.
Peki, bu savaş, iki halk ortasındaki bütün bağları kopardı mı, yoksa gelecekte tekrar bir yakınlaşma olur mu? Ukraynalılar, Ruslar’ı yalnızca kendilerinden farklı bir topluluk olarak mı görüyor, yoksa artık Ruslar’ı tammen düşman bir millet olarak mı görüyor? Buna çabucak, kısa bir karşılık vermek, güç. Zira şu anda hem savaş kaidelerinin yarattığı duygusal ortam var, hem de savaşta kamuoyu araştırması yapmak, neredeyse imkansız. Savaşın Ukrayna toplumunda ne üzere kalıcı tesirlerinin olduğunu en net biçimde, savaş bittikten sonra öğrenebileceğiz.
