Yönetmenliğini ve müellifliğini ”Life and a Day” (Sonsuzluk ve Bir Gün) sinemasından hatırlayacağımız Saeed Roustayi, bu kez “Leyla’nın Kardeşleri” sineması ile isminden kelam ettirdi. 2022 yılında, 75. Cannes Sinema Şenliği bünyesinde dünya prömiyerini yaparak görücüye çıkan sinema, FIPRESCI Ödülü’ne kıymet bulundu. Lakin sinema, üretim etabından Cannes Sinema Şenliği’nde birinci gösterimine ve yayınlanmasına kadar İran’da tartışmalara ve haberlere mevzu oldu.
Kırmızı halıda oyuncu Navid Mohammadzadeh‘nin eşini öpmesi, birtakım oyuncular hakkında ortaya atılan skandallar ve Leyla karekterini canlandıran Taraneh Alidoosti’nin seçtiği kıyafet… Ve en değerlisi, sinemanın ükede Mahsa Amini’nin hayatını kaybetmesinin akabinde başlayan protestolara denk gelmesi, “Leyla’nın Kardeşleri”ni her tarafıyla tartışma konusu yaptı. Sinemanın İran’da gösteriminin yasaklanması ise bilhassa İranlı gençler ortasında sinemaya olan merak ve izleme istediğini artırdı.
Filmin konusu kısaca, kırk yaşında olan ve ailesiyle birlikte yaşarken tüm ailenin yükünü omuzlamış Leyla ve dört erkek kardeşinin hayatını anlatıyor. Leyla’nın merkeze alındığı sinemada, ABD-İran ilgileri, aile içi çatışma, İran’ın ekonomik ve toplumsal durumu ve ülkedeki sınıf çabasına dair izler görebiliyoruz. Direktörün bir bayan olarak Leyla’nın gözünden İran toplumunu izleyiciye sunması, ülkede bayanın pozisyonu ve gayretine dair çarpıcı bir gerçeklik de sunuyor.
“Leyla’nın Kardeşleri”, kıssasını “ekonomik sıkıntılar” üzerine kuruyor ve Curablu ailesi üzerinden toplumsal, klâsik, ruhsal ve yönetimsel boyutları olan bir İran eleştirisi sunuyor. Sinema her ne kadar İran gerçekliğini tam olarak yansıtmasa da, işlenmeye çalışılan politik tema nedeniyle sinemanın ülkede yasaklandığı söylenebilir.
İran sineması yoksulluk, aile içi çatışma ve toplumsal meselelerin ele alındığı sayısız toplumsal dram bahisli sinemalar barındırıyor. Örneğin Saeed Roustayi’nin bir evvelki sineması olan “Sonsuzluk ve Bir Gün”, fakir bir ailenin en küçük kızı olan Sümeyye’nin gözünden bizlere İran eleştirisi sunmuştu. Bu defa sahneye Leyla çıktı ve ülkedeki toplumsal dramı daha sert ve gerçekçi bir formda izleyiciye aktardı. Ülkedeki yoksulluk, işsizlik ve toplumsal sorunları Leyla ve babası ortasındaki aile içi çatışmada ve yeniden Leyla’nın bir bayan olarak İran toplumunu ve bayanı temsil etmesi üzerinden izledik.
Babanın temsil ettiği “yozlaşmış düzene” karşı Leyla’nın temsil ettiği ülkü geleceğin” gerçekçi bir kavgasıydı bu. Bu arbedede birtakım İranlılar kendilerini Leyla’da kimileri ise öbür dört kardeşte buldu. Lakin, “Leyla’nın Kardeşleri” sinemasının vermek istediği ileti yahut karakterlere ait tenkitten çok, yasaklı olduğu için sineması beyaz perdede izleyememiş ve bir manada kendilerini anlatan sinema hakkında İranlılar ne düşünüyor ve neler hissediyorlar? Sinemanın ülkede Mahsa Amini protestoları ile eş vakitli seyirciyle buluşması ve Leyla karakterini merkeze alması, sineması dünya genelinde de gündem haline getirdi ve hakkında birçok tenkit ve yorum yapıldı.
“LEYLA BİZİM YAPMAK İSTEDİĞİMİZ ANCAK YAPAMADIĞIMIZI YAPTI”
İran’da bayanların başını çektiği hareketler, sinemanın Cannes Sinema Şenliği’ne İran makamlarından müsaade almadan gitmesi ve oyucuların şenlikte gündem olmaları sinemaya olan merakı artırsa da, Leyla’nın babasına attığı tokat, İranlı gençler ortasında kulaktan kulağa yayıldı. İranlı genç jenerasyon kendilerini Leyla ile içselleştirerek babanın tokadı hak ettiğini düşünürken, yaşça daha büyük olanlar bunu sert ve gerçek dışı olarak gördü.
Film hakkında konuştuğum İranlı gençler, sinemada verilmek istenen iletisi her ne kadar sert ve agresif bulsalar da, yozlaşmış baba figürüne karşı Leyla karekterinin verdiği mücalede kendilerine hisse çıkartıyorlar Sinemada dört erkek kardeş üzerinden işlenen yoksulluk ve ekonomik çıkmaza dair sahneleri bir çok İranlı daha gerçekçi buluyor. ABD’nin nükleer mutabakattan ayrılmasının akabinde İran’da yaşanan ekonomik krizin yansıtıldığı sinemada, dört kardeşin yaşadığı kaygı ve panik ile empati kuruluyor. Bu istikametiyle kimi İranlılar erkek kardeşlerden yana taraf tutarak Leyla’yı “kardeşlerini düşünmeyen ve tek kaygısı babayı yıkmak olan” bir karakter halinde görüyor.
Erkek kardeşler babalarından çaldıkları altınları geri alıp babalarına vermeye karar verdiklerinde Donald Trump nükleer muahededen ayrılmış ve ülkede ekonomik kriz başlamıştı. Kardeşler bir dövizciden fiyat sorup, öteki bir dövizciye gidene kadar altın fiyatları çok daha fazla yükseliyor. O sırada Trump bir “twit” atıyor ve iktisat daha da alt üst oluyor. Baba “twit” atmanın ne olduğunu bilmediğinden İran’a “bomba” atıldığını sanıyor. Oğlu twitin “bomba gibi” bir şey olduğunu söylüyor.
“YENİLDİN AMCA”
Filmde Leyla’nın kardeşleri üzerinden İran toplumunun tedavi edilemeyecek hastalıklı bir toplum olarak sunulduğunu görüyoruz. Daha muhafazakar olan Ali Rıza’nın “korkaklığı”, “just do it” (Yap gitsin!) yazılı tişörtüyle Manuçehr’in “şark kurnazlığı”, yalnızca kaslarını geliştirmiş Ferhat’ın “ahmaklığı” ve baba konutundan yumurta çalan Perviz’in “açgözlülüğü” kurtarılamayacak, sevk ve yönetime mahkum bir toplum tasviri sunuyor. Çocuklarından çok kendi saygınlığını düşünen ve buna yatırım yapan babaya dört erkek kardeşin bağımlılığı, Leyla karakterinin “düşünmeye yürek et!” daveti ile yok edilmeye çalışıyor.
Ali İstek Leyla’ya kendi korkaklığını itiraf ettiği sahnede, “Buna inanmayabilirsin fakat hoş şeylerin olmasından bile korkuyorum. Her şey yolunda giderken makûs bir şey olacak diye korkuyorum. Kusurları sevmiyorum ve harikalık beni korkutuyor. Nasıl iş bu? Memnun olmaktan bile korkuyorum” diyor. Leyla’nın karşılığı ise, “Nasıl düşüneceğin değil, ne düşüneceğin öğretildi sana?” oluyor. Zira Leyla’ya nazaran tüm meselelerin kaynağı, cehaleti ile anne ve yozlaşmışlığı ile babadır. Leyla bunu ebeveynlerine “Keşke ölüp gitseniz” serzenişiyle ortaya koyuyor.
Filmin finalinde bir doğum günü eşliğinde babanın mevti ailenin kurtuluşu olarak tasvir ediliyor. Babasının oturduğu koltukta öldüğünü fark eden Ali İstek, hala içinde duyduğu bağlılık ile babasının yarım kalmış sigarısını elinden alıyor ve içmeye başlıyor; bir mirasçı üzere. Bu sahnede anlıyoruz ki babanın mevti ile nizam çökmüş ve çocuklar için endişe duvarları yıkılmıştır. Direktör bunu o sırada oyun oynayan çocukların lisanından, “yenildin amca” kelamıyla aktarıyor.
